بررسی رساله پهلوی “آئین نامه نویسی” و مقایسه آن با آئین دبیری دوره اسلامی

بی گمان نامه ها و مکاتبات در ادوار مختلف دارای اهمیّت و جایگاه خاصّی بوده اند و دلیل آن این بوده که نامه ها یکی از وسایل مهم ارتباطی به شمار می رفته اند. از این رهگذر، بخش مهمی از ویژگیها و مختصات ادب و زبان یک تمدن در فراز و فرود زمانهای مختلف را از خلال بررسی نامه ها میتوان بدست آورد. با توجه به اهمیت نقش و جایگاه نامه نگاری در شناساندن ویژگیهای زبانی و ادبی دوره های گذشته، انجام مطالعات گسترده و عمیق در این زمینه از ضرورتهای انکار ناپذیر است. نکته دیگر اینکه ورود اسلام به ایران برهه مهمی در تاریخ این مرز و بوم به شمار میرود که باید در زمینه تأثیرات و پیامدهای آن کنکاش صورت گیرد. از این رهگذر، پژوهش حاضر با تلاش برای مقایسه مکاتیب و رسالات دوره پیش از اسلام و پس از اسلام سعی در پرکردن این خلأ دارد. به این منظور در بخش اول به بررسی آیین نامه نگاری در دوره پیش از اسلام میپردازیم و در بخش دوم آداب نگارش نامه ها در دوره پس از اسلام را مورد بررسی قرار میدهیم. هدف ما در بخش اول تبیین نظام مراسلات، آیین نگارش نامه ها و آیین کتابت و دبیری در دوره پیش از اسلام و در بخش دوم بررسی آیین نامه نگاری، دیوان رسالت، آئین دبیری و انواع مکاتیب در دوره پس از اسلام تا پایان قرن پنجم هجری است. برای ایجاد امکان مقایسه محورهایی یکسان طرح شده است تا تحلیل و مقایسه میان دو دوره روشنتر گردد. این محورها در پی پاسخ به این سوالات تدوین شدهاند: دیوان رسالت چه ویژگیها و مشخصه هایی داشته، آداب نامه نگاری چگونه بوده و بلاغت در ترسّل و کتابت نامه ها چه جایگاهی داشته و همچنین شرایط و جایگاه دبیر چه بوده است تا از این طریق امکان مقایسه زبان و ادبیات این دوره با دوره پیش از اسلام ممکن شود.